Desiderius Erasmus
Kosmopoliet
De bekendste humanist en filosoof die Nederland voortbracht, is zonder twijfel Desiderius Erasmus (1466 (?)-1536). Geboren als onwettig kind, iets waarvoor hij pas veel later (in 1517) dispensatie zou krijgen. Hij ontving in 1492 zijn priesterwijding en werd later frater. Zijn studietijd bracht hij overigens door in onder meer Leuven, Parijs en Engeland. Hij wordt wel Erasmus van Rotterdam genoemd, maar of hij daar ook geboren is blijft niet geheel zeker. Hij voelde zich een wereldburger (wat voor die tijd vooral Europa was), maar woonde veel in Freiburg im Breisgau. Van 1511 tot 1514 was Erasmus docent in Cambridge. In 1515 werd hij raadsheer van Karel V.
Centrale figuur
Erasmus is een centrale figuur in de intellectuele wereld van de 16e eeuw. Hij kende een zeer groot aanzien
door zijn enorme expertise op het gebied van de Griekse en Romeinse literatuur. Onder meer zijn Adagiorum
(, een grote verzameling van klassieke citaten, getuigt hiervan. Het boek werd vele malen herdrukt en mag zodoende
een van de eerste bestsellers genoemd worden.
Voorloper Reformatie
Ook zou men Erasmus als een voorloper van de Reformatie kunnen zien. Zijn bekendste werk, de Lof der Zotheid, stelt de misplaatste geleerdheid en de kortzichtigheid aan de kaak. Het durft ook kritiek te geven op de kerk, iets wat in die dagen natuurlijk not done was. Maar minstens zo belangrijk was misschien wel Erasmus’ eigen editie van het Nieuwe Testament, waarvoor hij zich baseerde op eigen bronnenonderzoek. Dit gaf veel onrust in de kerk en deed mede de Reformatie gisten. Toch was Erasmus te behoudend om zelf een hervormer te zijn, of zich bij Luther aan te sluiten. Sterker nog: hij keerde zich deels zelfs tegen hem, want hij wilde de eenheid in de kerk beslist bewaren. Bovendien verschilde hij sterk van inzicht met Luther aangaande het leerstuk over de vrije wil, waarover hij schreef in De libero arbitrio (1524). Een ander hoofdwerk, dat Erasmus als een van zijn belangrijkste publicaties zag, is het Encheiridion (1503), een handboek voor het christen zijn. Erasmus was trouwens een overtuigd pacifist: zijn Querela pacis (1517) getuigt daar mede van. Saillant is wel dat hij sterk kon ageren tegen de joden, iets wat in zijn tijd helaas niet ongebruikelijk was.
Overig werk
Erasmus beoefende vele genres, waaronder poëzie. Van belang is ook zijn filologisch werk. Wie eerste drukken wil verzamelen zal flink in de buidel moeten tasten, maar ook voor wie minder te besteden heeft is er op allerlei wijzen een interessante Erasmus-collectie op te bouwen. Hij heeft immers zeer veel geschreven en ook is er over hem ontzaglijk veel gepubliceerd. Een goed startpunt is een biografie als Annet van Battum, Erasmus, rebel tegen wil en dank.