Dickwijls siet men dat de sotten
Met de wijse lieden spotten;
Maer wie sich nae wijsheyt stelt,
Laat de gecken ongequelt.

Jacob Cats (1577-1660) is een van de bekendste dichters van ons land. Zeker voor vroegere generaties was het werk van Vader Cats verplichte kost. Zijn veelal didactische poëzie werd door velen op gepaste momenten geciteerd. Een bekend voorbeeld is:
Kinderen zijn hinderen

Een waarheid die na enkele eeuwen nog niets aan waarheid heeft ingeboet, en zo zijn er meer voorbeelden te geven. Ook als politicus was Cats succesvol: zo was hij o.a. pensionaris van Middelburg en Dordrecht en later raadpensionaris.
Cats promoveerde in Orléans en deed de eed als advocaat in Den Haag, waarna hij in Middelburg een praktijk had. Hij richtte zich hierin vooral op de kaapvaart (een soort legale piraterij. Denk aan Piet Hein en Jan Bart). Binnen enkele jaren wist Cats zich tot grootgrondbezitter op te werken. Beroemde landgoeden van hem zijn: de Catshoeve te Groede, 't Munnikenhof bij Grijpskerke (waar nu ook een aardige camping is gevestigd) en natuurlijk het Catshuis in Den Haag, recent nog locatie voor formatiebesprekingen. Jacob Cats ligt begraven in de Kloosterkerk in Den Haag. Zijn thema's zijn vooral de ijdelheid en kortheid van het bestaan. Deze komen ook vaak terug in zijn poëtisch geschreven levenswijsheden. Op latere leeftijd schreef hij nog het autobiografische Twee- en tachtig-jarig leeven (1659). Wel als tweede huisbijbel betiteld - eeuwenlang had bijna iedere Nederlander een exemplaar in huis - is het nog tijdens Cats' leven verschenen: Alle de wercken van Jacob Cats (1655)

Waarom Cats lezen?

Wellicht is zijn poëzie voor ons vandaag de dag niet zo veelzeggend meer als Rutger Kopland of Gerrit Achterberg, maar Cats verdient beslist een nadere verdieping. Alleen al vanwege de interessante tijd waarin hij leefde: de roemruchte Gouden Eeuw, waarin Nederland de supermacht van de wereld was en Amsterdam het New York van nu. Cats was daarin politiek ook zeer actief. Het is interessant om vanuit met hem mee, door zijn werk , naar deze interessante tijd te kijken. Zoveel is er niet veranderd in de kern van politiek en economie. Ook zijn kijk op het huwelijk en gezinsleven, zoals beschreven in Houwelick (1625), is vanuit historisch oogpunt zeer interessant.

Links

Cats bij de DBNL
Veel gedichten in het Laurens Jz. Costerhuis
Biografie Cats bij de Kunstbus

Bibliografie Jacob Cats

1726 Alle de wercken van den Heere Jacob Cats; Ridder, Oudt Raedtpensionaris van Hollandt &c. De laatste Druck; Waar in het Twee-en-tachtig jaarig leeven des Dichters; beneffens desselfs Slaapeloose Nachten, met Printverbeeldingen sijn verrijckt. T'Amsterdam, By Johannes Ratelband, de Weduwe Jan van Heekren, Hermanus Uytwerf, Isaak van der Putte, 's-Gravenhage. Pieter van Thol en Pieter Husson (vijfde tweedelige folio uitgave)
1730 (?) Bie-boek. Hoofdzackelyk behelzende hoe eenen voorzichtigen Biënhouder zich zal schikcen om 't meeste voordeel daer uit te trekken, alsook hoe hy zich zal wapenen tegen de kwaeddoenders. Gemaekt volgens de wetten der natuer en natuerlyke zaken. Geschreven op zijn kasteel te Zorgvlied, door den overleden Heer Jacob Cats, Ridder ... Waer by gevoegd is J. Cats Tachtig-jarig leven, en huishouding, of kort begryp van het buytenleven op Zorgvlied, Geschreven ten verzoeke van zyn waerde en lieve neef A. Thisius, JCts. Professor ... Gent, Boekdrukkery van I. C. van Paemel, Violettestraet, No. 3
1764 Les jeux d'enfans : poème. Tiré du Holland par M. Feutry. La Haye
1769 Werken. Leyden, Hendrik v. d. Deyster. 1779. Amsterdam, Erve H. van der Putte en B. Boekhout. Amsterdam J. Morterre. 1764. Amsterdam, A. van der Putte. Leyden, H. V. d. Deyster. 1769 (tweede, vijfdelig, octavo-uitgave; bevat Nutteleyck huysboeck)
1786-87 Alle de werken van den Heer Jacob Cats, in zyn leven, Ridder, Pensionaris van Holland en West-Vriesland, enz. Gend, By C.J. Frenand, Boek-drukker en Boek-verkooper, op den Reep in S. Augustinus. (eerste, achtdelige octavo-uitgave) br> 1790-99 Alle de wercken van Jakob Cats, uitgegeven door Mr. R. Feith. Amsterdam, Johannes Allart. (derde, 19-delige octavo-uitgave)
1811 Dichterlijke zedelessen voor de jeugd, uit Cats en anderen verzameld, en tot een geregeld zamenstel gebragt. Ten schoolgebruike door M. Siegenbeek. Amsterdam, J. Allart
1814 De valk, of iets uit vader Cats. Blijspel met zang. Amsterdam, J.G. Rohloff
1821 Patriarcha bigamos cui Hugonis Grotii Historiam Ionæ. Iunxit Car. Poppo Froebel. Rudolphopoli, s.n.
1828 Dichterlijke werken van Jacob Cats, Ridder, Raadpensionaris van Holland. Amsterdam, bij Gebroeders Diederichs (vierde, tweedelige octavo-uitgave, zonder prenten)
1830-43 Al de werken van Jacob Cats. Brussel, Amsterdam en Zutphen (incomplete 13-delige octavo-uitgave; alleen 3-9 zijn verschenen)
1853-54 Dichtwerken van Jacob Cats tegenwoordigen tijd ingerigt. Deventer, A. ter Gunne (vijfde, achtdelige octavo-uitgave)
1854 Spreuken voor zeelieden, ook nuttig voor die geen zeelieden zijn. Ontleend aan de werken van Neêrlands geliefden dichter Jacob Cats, door K.F. van Setten. Monnickendam, J. Koker, Bz.
1859 Gedachten, lessen en zedekundige grondregelen. Getrokken uit de werken van ... Jacob Cats. Amsterdam
1860 (?) Al de werken van Jacob Cats. Met eene Levensbeschrijving van den Dichter. Oorspronkelijke spelling. Schiedam, H. A. M. Roelants. (zesde, eendelige octavo-uitgave)
1860 Moral emblems. With aphorisms, adages and proverbs of all ages and nations. New York, Appleton $ Co.
1861 Vader Cats, uitgegeven voor het Nederlandsche volk. Met eene voorrede van W. J. Hofdijk. Tiel, H. G. A. Campagne. (zevende, eendelige octavo-uitgave)
1862 Alle de de wercken van Jacob Cats bezorgd door Dr. J. van Vloten, Hoogleraar te Deventer. Met ruim 400 platen, op staal gebracht door J.W. Kaiser. Zwolle,De Erven J.J. Tijl (tweedelige groot kwarto uitgave zonder originele prenten)
1869 Al de werken van Jacob Cats. Met eene Levensbeschrijving van den dichter. Volksuitgaaf. Schiedam, H. A. M. Roelants. (achtste, eendelige octavo-uitgave)
1880 Alle de werken van Jacob Cats. Bezorgd, en met ophelderingen voorzien door W. N. Wolterink. Versierd met minstens 200 gravuren. Dordrecht, J. P. Revens (tweede tweedelige groot kwarto uitgave)
1886 L'amour virginal, ou Le devoir des jeunes filles dans leurs chastes amours. Paris
1886 ca. Niemant vinckt 'er sonder vincken, niemant vischt'er sonder aes. Zonder plaats, zonder uitgever
1890 Ausgewählte Gedichte. Aus dem Holl. von D. Haek. Halle
1905 Zinne- en minnebeelden. Verkort en in de hedendaagsche spelling overgebracht door E. v. O. Rotterdam, Daamen
1944 Wanneer de mof is arm en kaal... [Amsterdam], [F. Hoes]
1946 Spiegel van den ouden en nieuwen tijd. Bestaande uit spreekwoorden, ontleend van de vorige en tegenwoordige eeuwe, met gedichten daar op passende : den lesten druk, van nieuws overzien en geëxcerpeerd ten gerieve van de hedendaagsche liefhebbers [tekst verzorgd door M.G. Schenk]. Amsterdam, Van Holkema & Warendorf
1950 De ezel van Jacob Cats. Amsterdam, Donemus
1960 Schalkse Jacob. Met Vader Cats en enkele broeders van Sint-Lucas in de Oud-Hollandse liefdestuin, een lichtzinnig, maar niet onvermakelijk oord waar het tumult van Spanjaarden en predikanten slechts gedempt is te horen en onze grote leerdichter zijn zwarte moralisten-jas verwisselt voor een lichte zomerdracht [samenstelling en nawoord J. Vos]. Zwolle, Tijl
1960 Sinne- en minnebeelden. Met inleiding en aantekeningen van J. Bosch. Geïllustreerd met 52 reproducties van de platen van Adriaen van de Venne. Kampen, Kok
1961 Keur uit de gedichten van Jacob Cats [samengesteld en ingeleid door G. Stuiveling]. Amsterdam, Amsterdamse Grafische School
1962 Spiegel van menselijk leven in prenten en verzen van Jacob Cats [bloemlezing, samengesteld door G.A. van Es]. Amsterdam, De Bezige Bij
1963 Het Spaens heydinnetje. Met inleiding en aantekeningen door H.J. Vieu-Kuik. Zwolle, Tjeenk Willink
1968 Spiegel van den ouden ende nieuvven tijdt. Bestaende uyt spreeck-vvoorden ende sin-spreucken, ontleent van de voorige ende jegenvvoordige eeuvve, verlustigt door menigte van sinne-beelden, met gedichten en prenten daer op passende : dienstigh tot bericht van alle gedeelten des levens, beginnende van de kintsheyt, ende eyndigende met het eynde alles vleesch. Amsterdam, Facsimile uitgaven Nederland n.v.
1976 Alle de wercken van den Heere Jacob Cats. De laatste druk; waar in het Twee-en-tachtig jaarig leeven des dichters beneffens desselfs Slaapeloose nachten, met printverbeeldingen sijn verrijkt. Nooit voor deesen soo gedrukt. [Utrecht, De Banier]
1977 Sinne- en minnebeelden ; Spiegel van den ouden en nieuwen tijdt. Spiegel van den ouden en nieuwen tijdt. Den Haag, Van Goor
1977 Sinne- en minnebeelden ; en, Spiegel van den ouden en nieuwen tijdt. Den Haag, Van Goor
1977 Zedenkundig vermaan voor jong en oud. Uit de prentenboeken van Jacob Cats. Samen gelezen, ingeleid en toegelicht door G.A. van Es. Culemborg : Tjeenk Willink/Noorduijn
1980 De wercken van Jacob Cats. Bezorgd door J. van Vloten. Met ruim 200 platen op staal gebracht door J.W. Kaiser. Groningen, Foresta
1986 Aenmerckinghe op de tegenwoordige steert-sterre en Drie lofdichten op Philips Lansbergen. Van een inleiding en aantekeningen voorzien door G.J. Johannes. Drie lofdichten op Philips Lansbergen. Utrecht : HES Uitgevers
1990 Jacob Cats. Bloemlezing. Samenstelling: Gied van Lennep. Helmond : Michon
1993 Huwelijk. Samenstelling: A. Agnes Sneller en Boukje Thijs. Amsterdam, Querido
1996 Sinne- en minnebeelden. Studie-uitgave met inleiding en commentaar, verzorgd door Hans Luijten. Den Haag : Constantijn Huygens Instituut
1998 De spreekwoorden van Jacob Cats. Alfabetisch gerangschikt en ingeleid door M.A. van den Broek. Antwerpen, Rotterdam, De Vries-Brouwers
1999 Het Spaans heidinnetje. Leeuwarden, Taal & Teken
2001 Wat de zeuge doet, moet de biggen ontgelden. Zonder plats, Per stuk pers
2003 Verhalen uit de Trou-ringh. Met inleiding en antekeningen door Johan Koppenol. Amsterdam : Amsterdam University Press
2005 Een vijge-boom. Delft, Handpers De Klaproos. Oplage van 105 genummerde en gesigneerde ex., waarvan 65 ex. bestemd voor het project Dichter des vaderlands en 40 ex. voor De Klaproos