De gebonden Salamanders

Reeks van Uitgeverij Querido, uitgegeven van 1934 tot en met 1958

Een bijdrage van Menno Voskuil

In 1932 namen drie mannen in de Duitse stad Hamburg het initiatief tot het opzetten van de eerste moderne pocketreeks. Losjes gebaseerd op de bekende spotgoedkope Tauchnitz-edities gaven John Holyrod-Reece, Max Wegner en Kurt Enoch de eerste Albatross-titels uit. De Engelstalige boeken waren slechts 18 bij 11 centimeter groot, gevat in een papieren omslag en in zeer grote oplage gedrukt. Het moderne pocketboek was geboren.

Het grote (internationale) succes van Albatross Books zorgde voor heel wat navolging. In Nederland pikte de uitgever Emanuel Querido het idee op een goedkope reeks paperbacks uit te geven. In 1934 verschenen de eerste zes delen, vergezeld van een prospectus:

In een land met een beperkt taalgebied als het onze zijn de oplagen van een boek betrekkelijk klein. Echter, voor de boeken, die elk levend en denkend mensch in dit beperkte gebied moet en wil bezitten kunnen groote oplagen gemaakt worden. Wij hebben dit vroeger herhaaldelijk en met succes bewezen en wij zullen het opnieuw en éclatant aantoonen met een reeks van de beste oorspronkelijke en vertaalde romans, die wij met het symbool DE SALAMANDER gaan hèruitgeven in een wèlverzorgde, fraaie en handzame uitvoering.

De eerste serie Salamanders, allemaal herdrukken van populaire Nederlandse en buitenlandse auteurs, werden alleen in een papieren omslag op de markt gebracht. De salamanders waren niet meteen een doorslaand succes. Vooral het feit dat de boeken slechts als paperback verschenen bleek nog iets te vooruitstrevend voor de Nederlandse boekenkoper.

Jan Kuijper geeft er in Het Salamanderboek 1934-1984 een mogelijke verklaring voor: in Nederland was het boek bij uitstek een cadeauartikel. Daar het nu eenmaal veel feestelijker en guller stond een gebonden boek te schenken in plaats van een pocket, kwam er vanuit het publiek al snel de vraag of de Salamanders niet ook als gebonden uitgave konden verschijnen. De uitgever speelde handig op deze vraag in, want bij de tweede serie Salamanders liet Querido via het prospectus weten:

Er was, bij de verschijning van de eerste zes deelen, één klacht: waarom de Salamander-deelen niet ook gebonden verkrijgbaar gesteld? Wij deden dit niet om de boeken geen halve cent duurder te maken dan strikt noodzakelijk was. Doch nu het publiek zoo algemeen dit verlangen uitte en de boekhandel dit steunde, nu weerstaan wij dezen wensch niet.

De Salamandertitels werden vanaf 1935, naast als pocket, ook als gebonden uitgave met stofomslag beschikbaar gesteld. Voor de ontwerpen van de omslagen voor de boeken tekende boekversierder J.B. Heukelom, die al vele omslagen voor uitgeverij Querido had gemaakt. Ook het oorspronkelijke Salamander-vignet was van zijn hand, maar het beestje werd in 1949 enigszins gemoderniseerd door Susanne Heynemann.

Zoals vrijwel altijd het geval is bij pocketreeksen die in grote aantallen verschijnen wordt bij de titelkeuze weinig risico genomen: veelal worden romans gekozen die al bewezen hadden een verkoopsucces te zijn. Toch maakte Querido in de jaren dertig enkele bijzondere keuzes: zo zagen twee herdrukken van ‘vergeten’ romans het licht, Vincent Haman van W.A. Paap en Martha de Bruin van August P. van Groeningen, en in 1937 verscheen er voor het eerst een oorspronkelijke Nederlandse roman direct als Salamander. Deze eer viel ten beurt aan De liefde van een dwaas van Nine van der Schaaf.

Van twee populaire Nederlandse auteurs werd een groot aantal titels als Salamander uitgegeven: A. den Doolaard en A.M. de Jong. Vooral Den Doolaards naam raakte onlosmakelijk met de reeks verbonden dankzij één titel: Wampie. Uitgever Querido vroeg hem in 1936 eens een ‘kleine, kittige roman’ te schrijven. Den Doolaard nam de uitdaging aan en schreef een klassieker, die jarenlang als Salamander leverbaar bleef.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog kreeg uitgever Emanuel Querido, vanwege zijn joodse afkomst, een beroepsverbod. Hij moest onderduiken maar werd verraden. In 1943 werd hij in het concentratiekamp Sobibor vermoord. De uitgeverij draaide wel door tijdens de bezettingsjaren en ook de Salamanders bleven verschijnen. Alleen het bevrijdingsjaar 1945 zou een Salamanderloos jaar blijken te zijn.

In 1946 maakte de reeks echter een nieuwe start. Nu werd de koper echter niet meer de keuze geboden tussen een ingenaaide of een gebonden uitgave, maar verschenen de Salamanders alleen als gebonden boek. De eerste naoorlogse Salamander werd de nieuwe roman van schrijver Theun de Vries, Kenau .

Van 1948 tot en met 1954 werd naast de gewone Salamanders nog een subreeks gelanceerd: de Reuzensalamander. Deze in linnen gebonden boeken betroffen herdrukken van titels die te omvangrijk waren voor opname in de reguliere Salamanderreeks. In deze reeks werden romans van o.a. William Faulkner, Louis Couperus en Lion Feuchtwanger opgenomen. De naam Reuzensalamander zou overigens vanaf 1960 weer worden gebruikt, ditmaal voor de normale paperbacks die uitgeverij Querido uitbracht.

In de jaren vijftig maakte ook in Nederland het pocketboek furore. Reeksen van De Bezige Bij (literaire pockets) en Prisma deden het steeds beter in de boekhandel. Het boekenkopende publiek koos steeds vaker voor het moderne pocketboek dan voor een ‘ouderwetse’ gebonden uitgave. Ook Querido begon dit te merken en lanceerde daarom in 1958 een nieuw plan om de Salamanders aan de man te brengen. Naast de vertrouwde gebonden editie zou er een goedkopere pocketvariant verschijnen.

De populariteit van pockets zorgde voor een enorm teruglopende verkoop van gebonden boeken, en de gebonden Salamanders werden hier het slachtoffer van: na een jaar verdween deze reeks uit de schappen. Het bleek echter commercieel gezien een juiste keuze. De Salamanderpockets groeiden in de hierop volgende jaren uit tot een waar begrip.

Voor verzamelaars van reeksen hebben de gebonden Salamanders een bijzondere aantrekkingskracht. Niet alleen vanwege die vele interessante titels en auteurs die zijn vertegenwoordigd in de reeks, maar ook vanwege stijlvolle omslagen van J.B. Heukelom. Vaak zijn de kwetsbare stofomslagen beschadigd of zelfs geheel verdwenen, maar dat vormt voor de echte verzamelaar juist een uitdaging!

Literatuur:
Aarts, C., e.a., Het Salamanderboek 1934-1984 . (Amsterdam, Querido, 1984).
Kuitert, Lisa, Het uiterlijk behang. Reeksen in de Nederlandse literatuur. (Amsterdam, De Bezige Bij, 1997).

De gebonden Salamanders:

1. Johan de Meester – Carmen
2. Herman Heijermans – Joep’s wonderlijke avonturen
3. A.M. de Jong – De martelgang van Kromme Lindert
4. Anna van Gogh-Kaulbach – Op den drempel vol geheim
5. Henri Barbusse – Het vuur
6. Georg Hermann – Kubinke
7. Louis Couperus – Metamorfoze
8. A. den Doolaard – De druivenplukkers
9. Emmy van Lokhorst – Phil’s amoureuze perikelen
10. A.H. Nijhoff – Twee meisjes en ik
11. Arthur van Schendel – De mensch van Nazareth
12. Maxim Gorki – drie Menschen
13. A.M. de Jong – Het verraad
14. Frans Coenen – Zondagsrust
15. Louis Couperus – Langs lijnen van geleidelijkheid
16. Frederik van Eeden – De nachtbruid
17. Marcellus Emants - Liefdeleven
18. Herman Robbers – Helene Servaes
19. Elisabeth Zerkine – Een vrouw als zij
20. Rainer Maria Rilke – Het dagboek van Malte Laurids Brigge
21. A.M. de Jong – Flierefluiter’s oponthoud
22. W.A. Paap – Vincent Haman
23. A. den Doolaard – De herberg met het hoefijzer
24. Aart van der Leeuw – Kinderland
25. Reinier van Genderen Stort – Hélène Marveil
26. Victor E. van Vriesland – Het afscheid van de wereld in drie dagen
27. August P. van Groeningen – Martha de Bruin
28. S. Falkland – De roode flibustier
29. Johan van der Woude – Straat Magellanes
30. Eugène Demolder – De bloeiende weg
31. P.H. van Moerkerken – De ondergang van het dorp
32. Nine van der Schaaf – De liefde van een dwaas
33. Maurits Dekker – Amsterdam
34. Jeanne van Schaik-Willing – Uitstel van executie
35. Lodewijk van Deyssel – Uit het leven van Frank Rozelaar
36. Leonhard Frank – Het mannenquartet
37. Constant van Wessem – Celly
38. Cyriel Buysse – Tantes
39. Jan Greshoff – Rebuten
40. André Gide – De enge poort
41. A. den Doolaard – Wampie
42. A.M. de Jong – De erfgenaam
43. Thomas Mann – Bekentenissen van den oplichter Felix Krull
44. Nine van der Schaaf – Leven van Karel de Stoute
45. A.M. de Jong – Onnozele kinderen
46. A.M. de Jong – In de draaikolk
47. Jef Last – Zuiderzee
48. B. Roest Crollius – Onheil in de verte
49. Arnold Zweig – De Vriendt keert weer
50. M. Scharten-Antink – In den Vrijen Amerikaan
51. M.H. Székely-Lulofs – De andere wereld
52. Reinier van Genderen Stort – Kleine Inez
53. A.M. de Jong – Frank van Wezels roemruchte jaren
54. A. den Doolaard – Orient Express
55. Siegfried E. van Praag – Sam Levita’s levensdans
56. Carry van Bruggen – Eva
57. Henriëtte van Eyk – De lotgevallen van Thérèse
(later als gebonden Salamander herdrukt onder de titel Intieme revue)
58. Herman de Man – Maria en haar Timmerman
59. Augusta de Wit – Gods goochelaartjes
60. Henriëtte van Eyk – Gabriël
61. Reinier van Genderen Stort – De grijsaard en de jongeling
62. Arthur van Schendel – Blanke gestalten
63. Cor Bruijn – Koentje van Kattenburg
64. A. Defresne – Moord!
65. Geertje Maerssens de Meent – De schilder en zijn vrouw
66. Aar van de Werfhorst – De groote, stille knecht
67. H. Marsman – De dood van Angèle Degroux
68. Aar van de Werfhorst – Volcmar de Ommelandvaarder
69. Jan Walch – Kortsluiting
70. Theun de Vries – Kenau
71. Jan Walch – In een laaiende lente
72. Albert Helman – Orkaan bij nacht
73. Top Naeff – De dochter
74. Humphrey Cobb – Op het veld van eer
75. André Gide – De immoralist
76. Eva Raedt-de Canter – Internaat
77. Ro van Oven – Hendrickje Stoffels
78. Jeanne van Schaik-Willing – Sofie Blank
79. Siegfried van Praag – Op enkel spoor
80. Josine Reuling – Het vreemde vaderland
81. Anthonie Donker – Schaduw der Bergen
82. Alain-Fournier – Het grote avontuur
83. Dola de Jong – En de akker is de wereld
84. Arnold Clerx – Schandaal op Poeloeh-Tampah
85. Aar van de Werfhorst – Madame Jatzkowa
86. Fré Dommisse – Krankzinnigen
87. Jan Mens – Mensen zonder geld
88. Marianne Philips – Bruiloft in Europa
89. Henriëtte van Eyk – Als de wereld donker is
90. Mary Dorna – Onmaatschappelijke voorkeur
91. Elisabeth Zerkine – Bevrijding uit de jeugd
92. Tennessee Williams – De Romeinse lente van Mrs. Stone
93. Henry James – In de greep
94. Cor Bruijn – De overgang van Dieuwertje Stam
95. Langston Hughes – Niet zonder lachen
96. Marianne Philips – De biecht
97. Jeanne van Schaik-Willing – Nachtvorst
98. Arnold Clerx – De zoon van Bronsmer
99. Henriëtte van Eyk en Simon Vestdijk – Avontuur met Titia
100. Josepha Mendels – Rolien en Ralien
101. Jacques Gans – Liefde en Goudvisschen
102. Albert van Hoogenbemt – De stille man
103. Top Naeff – Klein avontuur
104. M.H. Székely-Lulofs – Rubber
105. Elisabeth Zerkine – Bruidstijd
106. Henriëtte van Eyk – Bedelarmband
107. A.H. Nijhoff – Medereizigers
(later als gebonden Salamander herdrukt onder de titel Het veilige hotel)
108. Adriaan van der Veen – Wij hebben vleugels
109. Franz Kafka – Het proces
110. Willem G. van Maanen – Droom is ’t leven
111. Clément Richer – Ti-Coyo en zijn haai
112. Henriëtte van Eyk – Truus de nachtmerrie
113. Raymond Brulez – André Terval
114. H. Marsman – Zelfportret van J.F. en andere verhalen
115. F.C. Terborgh – De meester van de Laërtes
116. Edna Ferber – Show Boat
117. Albert Helman – Zuid-Zuid-West
118. Johan de Meester – Allerlei mensen
119. Raymond Radiguet – Van de liefde bezeten
120. Albert Helman – Hart zonder land
121. Franz Kafka – Een hongerkunstenaar
122. Joost Mendes – Herinnering aan een stad
123. Josine Reuling – De heilige van st. Jean
124. Thomas Mann – De dood in Venetië
125. Maria Dermoût – Nog pas gisteren
126. Clément Richer – De zoon van Ti-Coyo
127. Raymond Radiguet – Het bal van graaf d’Orgel
128. Arthur Schnitzler – Casanova’s terugkeer
129. Adriaan van der Veen – Het wilde feest
130. Herman Heijermans – Keur uit de beste vertellingen van Samuel Falkland
131. Franz Werfel – De verduisterde hemel
132. Albert Helman – Mijn aap schreit en Het euvel Gods
133. Jan Mens – Goud onder golven
134. Jeanne van Schaik-Willing en Simon Vestdijk – De overnachting
135. Guy de Maupassant – Yvette
136. Franz Kafka – de Chinese muur en andere verhalen
137. Aar van de Werfhorst – De winterkraaien
138. H.J. Friedericy – de laatste generaal
139. David Garnett – Zeemans thuisvaart
140. Top Naeff – Letje of De weg naar het geluk
141. Theun de Vries – Rembrandt
142. Max Dendermonde – De weglopers
143. Hella S. Haasse – De verborgen bron
144. Cees Nooteboom – De verliefde gevangene
145. Beb Vuyk – Duizend eilanden