Een bijdrage van Menno Voskuil

Zo’n 300 jaar voor Christus begon de Griekse filosoof Zeno van Citium in de beroemde Stoa poikile (geverfde zuilengallerij) in Athene met het onderwijzen van zijn levensvisie. Deze filosofie, de Stoa of het Stoïcisme, zou uiteindelijk uitgroeien tot een van de belangrijkste filosofische stromingen in zowel het oude Griekenland als het Romeinse rijk.

Het Stoïcisme was een hoogstaande leer, die vele intellectuelen heeft aangetrokken. De Stoïcijn streeft immers naar een goede verstandhouding met de medemens, hij verwerpt alle vormen van geweld, tegen zowel mens, als dier en natuur, en hij voelt zich een waar kosmopoliet, een wereldburger verheven boven grenzen van nationaliteit, ras, geslacht en maatschappelijke stand.
Mede vanwege het intellectuele karakter van deze invloedrijke filosofie is het dan ook niet verwonderlijk dat een Nederlandse uitgever zijn nieuwe essayreeks de naam Stoa gaf. Het grote succes van literaire reeksen in het algemeen deed Uitgeverij Van Oorschot in 1959 besluiten twee reeksen op te zetten: één voor verhalend proza (De Witte Olifant) en één voor essays en autobiografisch proza (Stoa).
De vormgeving van de Stoa-reeks was in handen van typograaf en boekverzorger Helmut Salden, die voor Van Oorschot ook de befaamde Russische Bibliotheek had ontworpen. Salden koos voor een sober, maar treffend typografisch omslag, waarbij de naam van de reeks in een grotere letter werd afgedrukt dan auteur en boektitel. De Stoa-delen verschenen meestal als paperback met een los omslag. Ook bestaat er van een aantal titels een gebonden editie, in een beduidend kleinere oplage dan de paperback.
In het eerste jaar dat de reeks liep bracht Van Oorschot drie titels uit. De schrijver en dichter Adriaan Morriën tekende voor Concurreren met de sterren, een bundeling van zijn scherpe poëziekritieken en -essays. Letterkundigen H.A. Gomperts en Rob Nieuwenhuys publiceerden respectievelijk over ‘De invloed van invloed in de literatuur’ (zoals de ondertitel van De schok der herkenning luidde) en het culturele leven in Nederlands-Indië. Zowel Gomperts als Nieuwenhuys droegen later zorg voor nog enkele Stoa-deeltjes.
Geen enkele auteur is echter zo goed vertegenwoordigd in de Stoa-reeks als Menno ter Braak: van hem werden maar liefst negen titels als Stoa uitgegeven. Ter Braak (1902-1940) gold als een gezaghebbend criticus en essayist. Samen met E. du Perron richtte hij het literaire tijdschrift Forum op, waarin Ter Braak veel van zijn essays zou publiceren. In zijn latere werk nam hij regelmatig stelling tegen het opkomende nationaalsocialisme, zoals in het in 1937 verschenen Het nationaalsocialisme als rancuneleer. Na de capitulatie van Nederland in 1940 pleegde hij zelfmoord.
Begin jaren vijftig zag het Verzameld Werk van Menno ter Braak het licht. De zeven delen dundruk werden uitgegeven door Van Oorschot, die zelf een groot bewonderaar was van de auteur. Later zou bij dezelfde uitgeverij ook nog de vier delen tellende Briefwisseling tussen Ter Braak en Du Perron verschijnen. Vanaf 1960 herdrukte Van Oorschot de afzonderlijke essaybundels als Stoa (de twee romans die Ter Braak schreef werden in 1964 opnieuw uitgebracht als Witte Olifant).
De Stoa-reeks kende geen echte bestsellers, op twee titels na. In 1963 bundelde Gerard Reve (toen nog Gerard Kornelis van het Reve) de zes lange reisbrieven die hij eerder publiceerde in het literaire tijdschrift Tirade onder de titel Op weg naar het einde. Qua inhoud paste deze bundel eigenlijk niet zo goed in de Stoa-reeks, maar Op weg naar het einde verkocht er niet minder om: van meet af aan was het boek een regelrechte bestseller.
Reve herhaalde dit verkoopsucces drie jaar later nog eens met Nader tot U, een bundeling van vijf reisbrieven en een aantal gedichten, de Geestelijke Liederen. De gebonden editie van deze titel vormt al jarenlang een van de meest gezochte handelsuitgaven van de zelfbenoemde volksschrijver. Tegenwoordig worden Op weg naar het einde en Nader tot U tot de belangrijkste boeken uit het oeuvre van Gerard Reve gerekend.
In 1968 verscheen nog één Stoa-deeltje, Het onuitsprekelijke van J. van Oudshoorn, waarna de reeks ophield met bestaan. Van Oorschot kon terugkijken op een geslaagde en boeiende essayreeks, 42 delen in totaal, waarin de persoonlijke literaire voorkeur van de uitgever de boventoon had gevoerd.

De Stoa-reeks op jaartal van verschijnen:

1959
H.A. Gomperts - De schok der herkenning
A. Morriën - Concurreren met de sterren
R. Nieuwenhuys - Tussen twee vaderlanden

1960
Menno ter Braak - Politicus zonder partij
Alexander Cohen - In opstand
H.A. Gomperts - Jagen om te leven
A. Horsman (red.) - Anekdoten over Multatuli

1961
M. ter Braak - Van oude en nieuwe christenen
Alexander Cohen - Van anarchist tot monarchist I
Alexander Cohen - Van anarchist tot monarchist II
D. Hillenius - Tegen het vegetarisme

1962
M. ter Braak - Het carnaval der burgers
M. ter Braak - Demasque der schoonheid
H. Neubronner v.d. Tuuk - De pen in gal gedoopt
Karel van het Reve - Rusland voor beginners
J. Talma - Erotisch schimmenspel
J.H.W. Veenstra - d’Artagnan tegen Jan Fuselier

1963
M. ter Braak - Het tweede gezicht
M. ter Braak - In gesprek met de vorigen
H.A. Gomperts - De geheime tuin
Gerard Kornelis van het Reve - Op weg naar het einde

1964
M. ter Braak - In gesprek met de onzen
Kees Fens - De eigenzinnigheid van de literatuur
R. Nieuwenhuys - De dominee en zijn worgengel
Karel van het Reve (samenst.) - De literator en de holbewoner (100 brieven: I. Toergenjev en L. Tolstoj)

1965
M. ter Braak - Afscheid v. domineesland/Man tegen man
J. de Kadt - Beweringen en bewijzen
J. de Kadt - Ketterse kanttekeningen
E. du Perron - Uren met Dirk Coster/De smalle mens I
E. du Perron - De smalle mens II
L. Vogel - Dagboek uit een kamp

1966
H. Drion - Het conservatieve hart
Kees Fens - De gevestigde chaos
F.W. Junghuhn - De onuitputtelijke natuur
Multatuli - Minnebrieven
E. du Perron - De smalle mens
Gerard Kornelis van het Reve - Nader tot U
Ch. B. Timmer - Rusland zwart op wit

1967
M. ter Braak - Reinaert op reis
Marcellus Emants - Pro domo
Multatuli - Duizend en enige hoofdstukken over specialiteiten

1968
J. van Oudshoorn - Het onuitsprekelijke